Chyba kazdy zna nazwisko Luca Bessona i potrafi wymienic chocby jeden z jego filmow. Ktoz nie zna Nikity czy Leona Zawodowca? Ktoz nie widzial Wielkiego blekitu lub Piatego elementu? Luc Besson jest dla wielu rezyserem kultowym. Jest tworca wobec ktorego nie mozna zostac obojetnym. Jego filmy albo sie uwielbia, albo sie ich nie znosi. Ostatnio napisano o nim i o jego stylu bardzo wiele, zaszufladkowano go jako postbarokowca. Nie bede tu probowac go szufladkowac, ani nawet zglebiac jego tworczosci. Przyjrze sie raczej jego darowi wybierania aktorow i ich dalszym losom po zagraniu u „Wielkiego Bessona”. Zanim jeszcze powstal pierwszy glosny film tego rezysera – kultowy dla wielu mlodych ludzi na calym swiecie Wielki blekit – Luc Besson nakrecil Ostatnia bitwe. W tym filmie po raz pierwszy pojawil sie aktor, ktorego widzimy prawie we wszystkich jego filmach. Chodzi oczywiscie o Jeana Reno, ktory nie wystapil tylko w ostatnim filmie Luca, Piatym elemencie, choc z pewnoscia zagralby Korbeena Dallasa nie gorzej niz Bruce Willis. Ostatnia bitwa to jedyny film tego rezysera, ktorego nie udalo mi sie obejrzec. Jezeli ktos go widzial lub ma do niego dostep – prosze o kontakt :) Pierwszym znanym filmem Luca Bessona bylo Subway, czyli Metro. Byla to opowiesc o wyrzutkach, ktorzy stworzyli swoj wlasny swiat w korytarzach paryskiego metra. Glowne role zagrali w nim znany z Niesmiertelnego Christopher Lambert i Isabelle Adjani, ktora wystapila miedzy innymi w Toxic Affair, Krolowej Margot, a ostatnio w amerykanskiej wersji francuskiego filmu Diabolique z Sharon Stone. Isabelle Adjani byla juz wtedy uznana aktorka teatralna i filmowa, a Lambert rozpoczal swoja nieudana kariere w Hollywood, w czasie ktorej ewoluowal od niesmiertelnego, poprzez roznych szlachetnych osobnikow z kiepskich filmow sensacyjnych, az zostal bogiem w pierwszej czesci Mortal Kombat. Warto tez zwrocic uwage na wrotkarza granego przez Jean-Hugues Anglande’a, ktory zagra pozniej jedna z glownych rol w Nikicie. Oczywiscie Besson znalazl tam tez rolke dla swojego przyjaciela Jeana Reno, ktorego mozemy podziwiac jako perkusiste zespolu wystepujacego na stacji metra. Pozniej powstal film, ktory wstrzasnal Francja – Wielki blekit. Po tym filmie w tym kraju wzrosla liczba samobojstw. Byl manifestem pokolenia mlodych Francuzow, ktorzy nie widzieli sensu w swoim wygodnym i poukladanym zyciu. Jean Reno zagral w nim wloskiego pletwonurka przez cale zycie wspolzawodniczacego ze swoim francuskim kolega, ktory w oceanie czuje sie jak ryba w wodzie. Wspaniale zagral go Jean-Marc Barr, ktory pozniej zniknal niestety na dlugo z naszych ekranow. Byla to najlepsza rola w jakiej go widzialam. Na drugim Festiwalu Filmow Francuskich w 1995 roku mialam okazje obejrzec dwa filmy z jego udzialem: Ulubionego syna i Falszerzy, jednak w zadnej z tych rol Barr nie zablysnal juz takim swiatlem jak u Bessona. W pierwszym filmie przycmil go Gérard Lanvin, ktory dostal za role w nim Cezara w 1995 roku. Ulubiony syn to opowiesc o wiezach laczacych trzech braci. Tylko najstarszy z nich Jean-Paul (grany przez Gérarda Lanvina), odwiedza chorego ojca w klinice. Dwaj pozostali: poszukujacy zlota Francis (Bernard Giraudeau) i homoseksualista Phillipe (Jean-Marc Barr) zerwali kontakt z rodzina. Jean-Paul nabywa polise ubezpieczeniowa dla ojca i zwraca sie do braci o pomoc finansowa. Wtedy spotykaja sie po raz pierwszy od wielu lat i dochodzi miedzy nimi do konfliktow. Falszerze natomiast to plytka komedyjka o Amerykaninie, ktory przyjezdza na Tahiti, by napisac biografie Paula Gauguina i spotyka tam oszusta fabrykujacego „pamiatki” po tym wielkim malarzu. Jean-Marc Barr zagral Amerykanina-frankofila (wbrew pozorom to nie zadno zboczenie, ale okreslenie dotyczace obcokrajowcow zafascynowanych jezykiem i kultura francuska - przyp. red. :) zafascynowanego nowo spotkanym znajomym. Film nie wyroznia sie niczym szczegolnym sposrod innych francuskich komedyjek. Co roku produkuje sie we Francji kilka takich tytulow, ktore sa nawet zabawne, ale o ktorych zapomina sie zaraz po wyjsciu z kina. Ostatnim przykladem takich produkcji moze byc Obiad glupcow (Le diner de coins) oraz Paparazzi z Patrickiem Timsitem i Vincentem Lindonem, wystepujacym zreszta w obu tych filmach. Dopiero jego rola w filmie Dzuma przypomniala o mozliwosciach tego aktora. Dzuma byla bardzo dobra ekranizacja ksiazki Alberta Camus pod tym samym tytulem. Jest to raport z oblezonego miasta, w ktorym wybuchla epidemia tej smiertelnej choroby. Bohaterowie musza sie zmierzyc nie tylko z sama choroba, ale rowniez z bestia, ktora wychodzi z czlowieka w momentach zagrozenia. Jean-Marc Barr zagral tam Tarrou, lekkoducha, ktorego warunki zmuszaja do tego, by wreszcie dojrzal emocjonalnie. Ostatnio Jean-Marc Barra mozna bylo zobaczyc w filmie Przelamujac fale i choc ponownie zniknal z horyzontu, miejmy nadzieje, ze wkrotce znow zobaczymy go w formie w jakims dobrym filmie. Pozniej powstala Nikita, ktora skradla serca wielu widzow na calym swiecie. Jest to historia mlodej kobiety zmuszonej przez organizacje rzadowa do zabijania na zlecenie. Nikita uczy sie zabijania, ale nie traci przy tym swojej naiwnosci i spontanicznosci. Po jakims czasie zaczyna ja meczyc koniecznosc prowadzenia podwojnego zycia. Postanawia odejsc, w czym pomaga jej ukochany mezczyzna, ktoremu w koncu wyjawia prawde. Zakonczenie filmu jest dosc zagadkowe. Pamietam, ze moi znajomi klocili sie zawsze, czy wybranek Nikity (grany przez Jean-Hugues Anglande’a, na ktorego zwracalam juz uwage przy filmie Subway) rowniez nalezal do tej organizacji. Czy przypadkiem nie byl od poczatku podstawiony? Czy postanowil pomoc Nikicie ukryc sie, gdyz naprawde sie w niej zakochal? Czy tez byl niczego nieswiadomy i dowiedzial sie wszystkiego od Nikity w noc przed jej zniknieciem? A moze tej nocy to nie ona jemu, ale on jej wyjawil cala prawde? Chyba kazdy musi sam zdecydowac jaka wersje woli po obejrzeniu filmu. Grajaca glowna role Anne Parillaud, owczesna zona rezysera, grywala pozniej we francuskich filmach telewizyjnych. Ostatnio mozna ja bylo podziwiac w roli krolowej w amerykanskiej wersji francuskiego filmu Czlowiek w zelaznej masce i przekonac sie, ze nadal wyglada wspaniale. Policjanta, ktory szkoli Nikite zagral Tchéky Karyo – aktor, ktorego mozna bylo potem zobaczyc w amerykanskiej komedii Milosc jak narkotyk oraz w bardzo ciekawym, wspomnianym przeze mnie w poprzednim odcinku Dobermanie. Tchéky Karyo zagral tam ponownie policjanta, tylko o ile w Nikicie wykonywal tylko swoja prace i na koniec potrafil okazac wspolczucie i zrozumienie, o tyle w Dobermanie jest demonicznym wcieleniem zla, ktore wydaje sie byc niezniszczalne. Nikita zostala nieudolnie przerobiona na amerykanski serial – w ktorym nie pozostalo nic z logiki ani uroku pierwowzoru – pod tytulem La femme Nikita, zreszta niepoprawnie wymawianym przez amerykanskich lektorow (czyt. la fam nikita :) W rok po Nikicie Besson zrobil ponad godzinny film ukazujacy zycie w oceanie. Atlantis jest jakby kontynuacja Wielkiego blekitu. Ogladamy w nim swiat, do ktorego dobrowolnie odszedl bohater grany przez Jean-Marc Barra. Ten film mozna dzis porownac do innego paradokumentu o zyciu zwierzat – Microcosmosu – francuskiej metafory zycia. W obu filmach autorzy poszukiwali podobienstw miedzy zachowaniami zwierzat i ludzmi, czesto dochodzac do wniosku, ze nie roznia sie one tak jak mogloby sie nam wydawac. Wydaje sie nawet, ze jest to nowa filozofia zycia Francuzow, czego przykladem moze byc rowniez szalenie popularna we Francji ksiazka Bernarda Webera pt. Mrowki, w ktorej autor przekonuje nas o tym, ze sa one lepiej od nas rozwiniete i moga wkrotce opanowac Ziemie. W koncu Luc Besson zrobil swoj pierwszy film w Stanach. Akcja Leona zawodowca dzieje sie w Nowym Jorku. Leon jest platnym morderca, swoistym rozwinieciem roli Viktora z Nikity. Tym razem mamy jednak mozliwosc blizszego przyjrzenia sie zyciu zawodowego mordercy, a przynajmniej wyobrazeniom Bessona na ten temat. Leon jest nieszkodliwym poczciwcem, ktory zatrzymal sie w rozwoju na etapie nastolatka, a moze nawet wczesniej. Do momentu pojawienia sie 12-letniej Matyldy Leon opiekuje sie tylko roslinka doniczkowa. Zwiazek z Matylda, ktora chce by pomogl jej pomscic jej rodzine, zmienia Leona, ktory teraz gotow jest poswiecic dla niej wlasne zycie. W roli Matyldy zadebiutowala Nathalie Portman, ktora pozniej zagrala w filmie Goraczka z Alem Pacino i Robertem De Niro, a juz wkrotce bedziemy ja mogli zobaczyc w kreconym wlasnie prequelu Gwiezdnych wojen jako matke przyszlych bohaterow Luke’a Skywalkera i ksiezniczki Leii. Byl to ostatni, jak do tej pory, wspolny film Luca Bessona i Jeana Reno, ktory zaczal ostatnio grywac w amerykanskich produkcjach. Ale zanim zobaczylismy go w komedii Francuski pocalunek, czy ostatnio w Godzilli, zagral w ostatnim filmie Michelangela Antionioniego Po tamtej stronie chmur. Teraz zapowiada sie jednak na to, ze bedziemy go ogladac glownie w hollywoodzkich superprodukcjach. Chyba, ze wszystkich nas jeszcze zaskoczy. W Leonie zawodowcu wspaniale zagral rowniez brytyjski aktor Gary Oldman, ktory pojawil sie rowniez w kolejnym filmie Bessona, Piatym elemencie. Czyzby mial zajac miejsce Jeana Reno? Ostatnio Gary Oldman zadebiutowal jako rezyser filmem z watkami autobiograficznymi pt. Nic doustnie. Film ten zrobil za bardzo male pieniadze jakie zostaly po kreceniu Piatego elementu, a Luc Besson byl producentem tego projektu. Piaty element to spelnienie marzenia malego chlopca jakim kiedys byl Luc Besson, choc niektorzy zarzucaja mu, ze nigdy nie wydoroslal. Jako 17-latek Luc napisal opowiadanie, ktore teraz po latach, poprawione i ulepszone, mogl wreszcie sfilmowac. Jest to malownicza historia science- fiction pouczajaca o podstawowych wartosciach w zyciu. W tym filmie, obok Bruce’a Willisa, w roli ksiedza wystapil brytyjski aktor Ian Holm znany m.in. z takich filmow jak: Rydwany ognia, Hamlet (z Melem Gibsonem), Henryk V (w rez. Kenetha Branagha), Szalenstwo krola Jerzego czy Greystoke. Legenda Tarzana, wladcy malp (z Christopherem Lambertem). W malej rolce pojawil sie tam rowniez Luke Perry znany glownie z serialu Beverly Hills 90210, ktory ostatnio porzucil. Chris Tucker po swietnie zagranej roli Rudyy’ego pojawil sie w komedyjce Kasa mowa i na razie sluch o nim zagina. W roli glownej wystapila modelka rosyjskiego pochodzenia Milla Jovovich, ktora zajela teraz miejsce Anne Parillaud u boku Luca Bessona. Milla zadebiutowala kiedys epizodem w Balandze uczniowskiej, a wkrotce bedziemy mogli ja zobaczyc w najnowszym filmie Spike’a Lee Gra o honor. Piszac o filmach Luca Bessona nie sposob nie wspomniec o Ericu Sierra, ktory skomponowal wspaniala muzyke do jego filmow. To tak jakby pisac o tworczosci Kieslowskiego nie wspomniawszy przy tym ani slowem o Zbigniewie Preisnerze. Muzyka w filmach Bessona odgrywa bardzo wazna role. Mozemy to zauwazyc juz w Wielkim blekicie, gdzie podwodne dzwieki nasuwaja skojarzenia z odglosami wydawanymi przez delfiny. W Subway i Nikicie muzyka ta jest bardziej zywa i wspolczesna. To samo dotyczy filmow Leon zawodowiec i Piaty element. W kazdym z tych filmow jest tez jeden przeboj, ktory nucimy po wyjsciu z kina. Lady in blue z Wielkiego blekitu, It`s all a mystery z Subway, This is your time z Nikity, czy arie divy z Piatego elementu. Jedyny wyjatek stanowi Leon zawodowiec, na koniec ktorego slyszymy piosenke Stinga Shape of my heart, wykorzystana rowniez przez polskiego rezysera Yurka Bogayewicza w filmie Trzy serca. Na koniec chce jeszcze zwrocic wasza uwage na poczatek kazdego filmu Luca Bessona. Za kazdym razem lecimy w zawrotnym tempie wraz z kamera, ktora jest najpierw skierowana w dol, by pozniej „podniesc glowe” i objac szerszym planem miejsce akcji. W Wielkim blekicie jest to ocean, w Subway korytarze metra, w Nikicie brudna ulica, w Leonie zawodowcu Manhattanu z lotu ptaka, a w Piatym elemencie kosmiczny szlak. Za miesiac przesledzimy losy francuskich aktorow, ktorzy czesto wystepuja w zagranicznych filmach. Pojawiaja sie nie tylko w amerykanskich super produkcjach, ale rowniez u polskich rezyserow i w kinie europejskim. Kolejny odcinek Nowego Kina Francuskiego pod tytulem Po tamtej stronie chmur juz w nastepnym numerze The Valetz Magazine :) Filmografia: 1. Rydwany ognia (The chariotts of fire) ‘81; wyst. Ian Holm 2. Ostatnia bitwa (Le dernier combat) ‘83; rez. Luc Besson, wyst. Jean Reno 3. Subway ’85; rez. Luc Besson, wyst. Christopher Lambert, Isabelle Adjani, Richard Bohringer, Jean-Hugues Anglande, Jean Reno(104 min.) 4. Wielki blekit (Le grand bleu) ’88; rez. Luc Besson, wyst. Jean-Marc Barr, Rosanna Arquette, Jean Reno (119 min.) 5. Henryk V (Henry V) ‘89; rez. Keneth Branagh, wyst. Ian Holm 6. Hamlet ‘90; rez Franco Zeffirelli, wyst. Ian Holm 7. Nikita ’90; rez. Luc Besson, wyst. Anne Parillaud, Jean-Hugues Anglande, Tchéky Karyo, Jeanne Moreau, Jean Reno (117 min.) 8. Atlantis ‘91; rez. Luc Besson (72 min.) 9. Uczniowska balanga ‘93 ; rez. Richard Linklater, wyst. Jason London, Joey Lauren Adams, Milla Jovovich (104 min.) 10. Ulubiony syn (Le fils préféré) ‘94; rez Nicole Garcia, wyst. Gérard Lanvin, Bernard Giraudeau, Jean-Marc Barr (102 min.) 11. Falszerze (Les faussaires) ‘94; rez Frédéric Blum, wyst. Gérard Jugnot, Jean-Marc Barr, Viktor Lazlo (90 min.) 12. Krolowa Margot (La reine Margot) ‘94, rez. Patrice Chéreau, wyst. Isabelle Adjani, Daniel Auteil, Jean-Hugues Anglande, Vincent Perez. 13. Leon zawodowiec (Leon) ’94; rez. Luc Besson, wyst. Jean Reno, Gary Oldman, Nathalie Portman, Danny Aiello (110 min.) 14. Greystoke. Legenda Tarzana, wladcy malp ‘94; rez. Hugh Hudson, wyst. Christopher Lambert, Ian Holm 15. Po tamtej stronie chmur (Par dela les nuages) ‘95; rez Michelangelo Antonioni, wyst. Fanny Ardant, John Malkovich, Chiara Caselli, Vincent Perez, Sophie Marceau, Iréne Jacob, Peter Weller, Ines Sastre, Jean Reno, Marcello Mastroianni, Jeanne Moreau (115 min.) 16. Francuski pocalunek (French kiss) ‘95; rez Lawrence Kasdan, wyst. Meg Ryan, Kevin Kline, Jean Reno (111 min.) 17. Szalenstwo krola Jerzego’ 95; wyst. Ian Holm 18. Dzuma (The pest) ‘95; rez. Luis Puenzo, wyst. William Hurt, Raul Julia, Jean-Marc Barr, Sandrine Bonnaire. 19. Diabolique ’96, rez. Jeremiah Chechik, wyst. Isabelle Adjani, Sharon Stone. 20. Przelamujac fale (Breaking the waves) ‘96, rez Lars Von Trier, wyst. Emily Watson, Stellan Skarsgord, Jean-Marc Barr. 21. Piaty element (Le cinquieme element) ’96; rez. Luc Besson, wyst. Bruce Willis, Gary Oldman, Ian Holm, Milla Jovovich, Chris Tucker (126 min.) 22. Milosc jak narkotyk (Addicted to love) ‘97; rez. Griffin Dunne, wyst. Meg Ryan, Matthew Broderick, Kelly Preston, Tchéky Karyo. 23. Doberman (Le Doberman) ‘97; rez. Jan Kounen, wyst. Vincent Cassel, Monica Bellucci, Tchéky Karyo (103 min.) 24. Nic doustnie (Nil by mouth) ‘97; rez Gary Oldman, wyst. Ray Winstone, Kathy Burke (128 min.) 25. Paparazzi ‘97; rez. Alain Berberian, wyst. Patrick Timsit, Vincent Lindon, Catherine Frot, Isabelle Gelinas, Elise Tielrooy, Nathalie Baye oraz grajacy samych siebie: Isabelle Adjani, Johnny Halliday i Carla Bruni (104 min.) 26. Obiad glupcow (Le diner de coins) ‘98; rez. wyst. Vincent Lindon, 27. Godzilla ‘98; rez. Roland Emmerich, wyst. Matthew Broderick, Jean Reno, Maria Pitillo, Hank Azaria (139 min.) 28. Czlowiek w zelaznej masce (The Man in the Iron Mask) ‘98; rez. Randall Wallace, wyst. Leonardo DiCaprio, Gabriel Byrne, John Malkovich, Gerard Depardieu, Jeremy Irons, Anne Parillaud (132 min.) 29. Gra o honor (He got game) ‘98; rez Spike Lee, wyst. Denzel Washington, Ray Allen, Milla Jovovich (134 min.)